Πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 24 Φεβρουαρίου, η 4η διαδικτυακή συνάντηση της σειράς που πραγματοποιεί ο Αρχιμανδρίτης π. Καλλίνικος Μαυρολέων, με γενικό τίτλο «Ορθόδοξη Κατήχηση», στο πλαίσιο των Εκπαιδευτικών Σεμιναρίων του προγράμματος «ΕΝΟΡΙΑ εν δράσει…».
Ο π. Καλλίνικος, στην 4η αυτή συνάντηση, προχώρησε στην ανάλυση του δόγματος της Αγίας Τριάδος.
1ο άρθρο του Συμβόλου της Πίστεως
Τι είναι τα δόγματα;
Δόγματα είναι οι βασικές αλήθειες της πίστεώς μας, που έχουν αποκαλυφθεί από τον Θεό στους αγίους, με την καθαρή καρδιά και τον φωτισμένο νου. Το δόγμα δεν είναι μια απλή εξωτερική ομολογία, αλλά η διατύπωση της αποκαλυπτικής αλήθειας. Της αλήθειας που αποκάλυπταν και κατέγραφαν οι θεοφόροι Πατέρες μας, όταν αντιμετώπιζαν τις αιρετικές διδασκαλίες. Προηγείτο δηλαδή μια αιρετική διδασκαλία για τον Χριστό, το άγιο Πνεύμα, γενικά για τον Τριαδικό Θεό, οι άγιοι Πατέρες μας συνέρχονταν στη συνέχεια σε Τοπικές και Οικουμενικές Συνόδους και οριοθετούσαν την Ορθόδοξη Πίστη.
Τον σκοπό του δόγματος, την προέλευσή του, την ιστορία του μπορούμε να το κατανοήσουμε με τη λογική μας. Το μυστήριο όμως του δόγματος, είναι απρόσιτο στον ανθρώπινο νου. Το φτωχό το μυαλουδάκι μας αδυνατεί να το εξηγήσει λογικά. Γι’ αυτό το δεχόμαστε με την πίστη.
Το δόγμα είναι οδηγός του ανθρώπου. Του δείχνει πού πρέπει να φθάσει. Είναι ένας οδηγός προς τη θέωση. Σκοπός είναι οι αλήθειες της πίστεώς μας να μας γίνουν προσωπικό βίωμα. Μάθημα. Εμπειρία και βίωμα. Τα δόγματα είναι φάρμακα για τους αρρώστους πνευματικά, προκειμένου να θεραπευθούν. Δεν χρειάζονται στους κεκαθαρμένους! Αυτοί… τα ζουν! Τα δόγματα είναι βίωση των αληθειών της πίστεως μέσα στη ζωή της εκκλησίας.
Τριαδολογικό δόγμα. Ο τρισυπόστατος Θεός.
Αν μας ρωτήσουν τι πιστεύουμε για τον Θεό μας, ας ενώσουμε τα τρία δάχτυλα του δεξιού χεριού, όπως όταν κάνουμε τον σταυρό μας και να πούμε: Αυτό πιστεύουμε για τον Θεό μας, Ένας Θεός, Τριαδικός. Είναι τρία Πρόσωπα, διαφορετικά αλλά ενωμένα. Ο Θεός μας είναι Πατέρας, Υιός και Άγιον Πνεύμα, Τριάδα ομοούσιος και αχώριστος!
Πάντοτε η Εκκλησία μας ομολογεί την πίστη της στον Θεό Πατέρα, στον Ιησού Χριστό και στο Άγιο Πνεύμα. Ο Θεός είναι τρία πρόσωπα σε μία Ουσία. Το δόγμα της Αγίας Τριάδος είναι θεμελιώδες δόγμα της πίστης μας.
Όλα τα άλλα δόγματα της λύτρωσής μας, βασίζονται σ’ αυτό! Γι’ αυτό και το συναντάμε σε όλα τα Σύμβολα της Πίστης μας και σε όλες τις ιδιωτικές ομολογίες, που γράφτηκαν σε διάφορες περιπτώσεις από τους Πατέρες της Εκκλησίας και σ’ όλους τους ύμνους της Εκκλησίας μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε λατρευτική ακολουθία αρχίζει με την Αγία Τριάδα και τελειώνει με την Αγία Τριάδα!
Ο Θεός είναι Τριαδικός!
Αποκαλούμε τον Θεό Πατέρα. Διότι είμαστε παιδιά Του. Πώς αλλιώς να τον πούμε;
Η Εκκλησία μας διδάσκει ότι η λέξη Πατέρας μας δείχνει τον Θεό ως κατά φύσιν Πατέρα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, του Σωτήρα μας. Μας χειραγωγεί στη συνέχεια στο μεγάλο και απροσπέλαστο μυστήριο της Αγίας Τριάδας.
Η λογική λέει: 1+1+1=3. Η Θεολογία λέει:1+1+1=1! Παράξενο! Πώς συμβαίνει αυτό; Αυτό δεν μπορεί να το εξηγήσει η ανθρώπινη λογική! Αυτό είναι υπεράνω της λογικής, είναι «υπέρ λόγον». Μόνο με την πίστη είναι δυνατή η αποδοχή του μυστηρίου της Αγίας Τριάδος.
Είναι ξεκάθαρη η πίστη μας, είναι ξεκάθαρη η διδασκαλία της Αγίας Γραφής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας ότι ὁ ένας Θεός, στον οποίο πιστεύουμε, κατά την ουσία είναι Τριαδικός. Ένας Θεός με τρεις υποστάσεις, με τρία πρόσωπα. Του Πατέρα, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Το κάθε πρόσωπο, ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιον Πνεύμα είναι όλος Θεός. Όχι μέρος της Θεότητας. Όχι τρεις θεοί αλλά ΕΝΑΣ Θεός. Θεός ο Πατέρας. Θεός ο Υιός, Θεός και το Άγιον Πνεύμα. Όλος Θεός ο Πατήρ. Όλος Θεός ο Υιός. Όλος Θεός το Άγιον Πνεύμα.
Ο Θεός είναι Μονάς, ένας δηλαδή κατά την ενιαία και αδιαίρετη ουσία Του. Ο Θεός όμως είναι και Τριάδα, η Αγία Τριάδα, ως προς τα πρόσωπα, τις υποστάσεις του, που διακρίνονται η μία υπόσταση από την άλλη, το ένα πρόσωπο από το άλλο. Και τα τρία πρόσωπα είναι αχώριστα, αδιαίρετα ενωμένα μεταξύ τους και έχουν την μία και αυτή ουσία, φύση και ενέργεια. Γι’ αυτό λέμε στη συνέχεια του ΣτΠ, όταν αναφερόμαστε στον Υιό του Θεού, ότι είναι ομοούσιος τω Πατρί.
Τα τρία θεϊκά πρόσωπα είναι ίσα μεταξύ τους. Αναφέρουμε τα τρία Πρόσωπα με μια σειρά: Πατήρ, Υιός και Άγιον Πνεύμα, όχι γιατί υπάρχει κάποια προτεραιότητα (ιεραρχία) ή διαφορά μεταξύ τους (στην ουσία), αλλά επειδή με τη σειρά αυτή αποκαλύφθηκαν σε μας τους ανθρώπους.
Τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος έχουν την ίδια γνώμη. Παίρνουν την ίδια απόφαση. Προβαίνουν στην ίδια ενέργεια, ταυτοχρόνως. Γιατί είναι ΈΝΑΣ Θεός που διακρίνεται σε τρία πρόσωπα. Μονάς εν Τριάδι και Τριάς εν Μονάδι. Ο καθένας από τους τρεις ειναι πλήρης και τέλειος Θεός. Κανείς δεν είναι περισσότερο ή λιγότερο Θεός από τους άλλους.
Θεός ο Πατέρας, Θεός ο Υιός, Θεός το Άγιον Πνεύμα.
Άναρχος ο Πατέρας, συνάναρχος ο Υιός, συναΐδιον το Άγιον Πνεύμα.
Παντοδύναμος ο Πατέρας, παντοδύναμος ο Υιός, παντοδύναμον και το Άγιον Πνεύμα.
Άγιος ο Πατέρας, Άγιος ό Υιός, Άγιον το Πνεύμα.
Έτσι δεν ψάλλουμε στον τρισάγιο ύμνο; «Άγιος ο Θεός, Άγιος Ισχυρός, Άγιος Αθάνατος, ελέησον ημάς».
Το λέμε και αλλιώς: «Ἅγιος ὁ Θεός ὁ Πατήρ ὁ ἄναρχος, Ἅγιος Ἰσχυρός ὁ Υἱός ὁ συνάναρχος, Ἅγιος Ἀθάνατος τό Παράκλητον Πνεῦμα. Τριάς Ἅγία, δόξα Σοι». Και στη Θεία Λειτουργία ομολογούμε το ίδιο: Πατέρα, Υἱόν, καὶ Ἅγιον Πνεῦμα, Τριάδα ὁμοούσιον καὶ ἀχώριστον».
Και σε πολλές προσευχές που απευθύνονται στον Κύριό μας Ιησού Χριστό τελειώνουν με δοξολογία και προς τα Τρία Πρόσωπα: Για παράδειγμα: Αναφερόμενοι στον Κύριό μας Ιησού Χριστό λέμε: «πρέπει σοι πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ καὶ τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι…..» και συνεχίζοντας λέμε: «Σὺν τῷ ἀνάρχῳ σου Πατρί, καὶ τῷ Παναγίῳ, καὶ ἀγαθῷ καὶ ζωοποιῷ σου Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων».
Η Εκκλησία μας όταν προσεύχεται στην Αγία Τριάδα κατά την λατρεία την επικαλείται στον ενικό και όχι στον πληθυντικό αριθμό, λόγω της μιας θείας Ουσίας. Για παράδειγμα «Ὅτι Σέ (καί ὄχι «Ὑμᾶς») αἰνοῦσι πᾶσαι αἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν καί Σοί (καί ὄχι «Ὑμῖν») τήν δόξαν ἀναπέμπουσι, τῷ Πατρί καί τῷ Υἱῷ καί τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων».
Το Τριαδικό δόγμα φανερώνει την πληρότητα της μυστικής ζωής εν Θεώ, γιατί ο Θεός είναι αγάπη και η αγάπη του Θεού δεν επεκτείνεται μόνο στον κόσμο, που δημιουργήθηκε απ’ Αυτόν. Αυτή η αγάπη βιώνεται πρώτα μεταξύ των Τριών θείων Προσώπων. Αυτό το δόγμα ακόμη δηλώνει πιο δυνατά σε μας το πόσο κοντά μας είναι ο Θεός: Ο Θεός είναι πάνω από εμάς! Ο Θεός είναι με μας! Ο Θεός είναι σε μας και σ΄ όλη τη δημιουργία!
Το δόγμα αυτό είναι το «κεφάλαιον της πίστεως», μας λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος.
Η προέλευση των τριών Θεϊκών Προσώπων
Το πρώτο Πρόσωπο της Θεότητας είναι αγέννητο και άναρχο, Λέγεται ( από μας τους ανθρώπους) Πατέρας, γιατί είναι η πηγή και η αιτία των δύο άλλων θεϊκών προσώπων. Υπάρχει ένας Θεός επειδή υπάρχει ένας Πατέρας.
Ο Θεός γέννησε τον Υιό (δεν τον δημιούργησε από το μηδέν) και εκπορεύει το Άγιον Πνεύμα.
Γράφει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς: «Τα ονόματα πατήρ και υιός είναι παραδείγματα από την ανθρώπινη πραγματικότητα, που εμείς οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε, για την προσέγγιση του μυστηρίου της τριαδικής Θεότητας. Ωστόσο, τα παραδείγματα αυτά είναι ανεπαρκή, διότι οι άνθρωποι πατέρας και υιός είναι μεν μία ουσία, δεν είναι όμως αχώριστοι ούτε βρίσκονται ο ένας μέσα στον άλλο. Το ίδιο ισχύει και για τα παραδείγματα «ήλιος -φως -ακτίνα», καθώς και «νους-λόγος-πνεύμα». Διότι όλα αυτά είναι αχώριστα, δεν είναι όμως ξεχωριστές υποστάσεις».
Ο Θεός Πατέρας είναι άϋλη και ασώματη Ύπαρξη. Δεν έχει δηλαδή σώμα και μορφή, σχήμα. Γι’ αυτό και ο Πατέρας δεν εικονίζεται, δεν ζωγραφίζεται. Στην ορθόδοξη εικονογραφία η Αγία Τριάδα παριστάνεται με την φιλοξενία των τριών ανδρών από τον Αβραάμ, που αποτελεί την πρώτη συμβολική φανέρωση της Αγίας Τριάδος.
Ο Υιός του Θεού ενσαρκώθηκε και πήρε ανθρώπινο σώμα και μορφή. Σ’ αυτό το γεγονός βασίστηκε η Εκκλησία μας και καθιέρωσε την εικονογραφία.
Το Άγιον Πνεύμα δεν έχει σώμα και δεν εικονίζεται. Φανερώνεται όμως ως περιστέρι στη Βάπτιση του Χριστού, δεν είναι περιστέρι, φανερώνεται ως πνοή βιαία και πυρ στην Πεντηκοστή, εικονίζονται δηλαδή τα σύμβολα της παρουσίας του, το περιστέρι και οι πύρινες γλώσσες.
Τα προσωπικά χαρακτηριστικά των θείων Προσώπων
Τα υποστατικά ιδιώματα των προσώπων της Αγίας Τριάδος είναι:
Κάθε πρόσωπο της Αγίας Τριάδος έχει ένα διακριτικό, χαρακτηριστικό γνώρισμα, το οποίο λέγεται «υποστατικό» ιδίωμα.
Ο Θεός Πατήρ είναι αγέννητος. Ο Υιός -Θεός γεννητός. Το Πανάγιον Πνεύμα -Θεός εκπορεύεται από τον Πατέρα.
Το μεγάλο μυστήριο της Αγίας Τριάδος παραμένει απρόσιτο στην ανθρώπινη σκέψη! Προσεγγίζεται με την πίστη και όχι με τον νου! Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι ο Θεός Πατέρας είναι η Πηγή ολοκλήρου της θεότητας.
Ο Πατήρ είναι ο δημιουργός του κόσμου, ο Θεός από τον οποίο προέρχονται τα πάντα και ο αίτιος της απολυτρώσεώς μας. Υπήρχε πάντα. Πριν από κάθε αρχή και άλλη ύπαρξη. Κανείς δεν τον έφτιαξε. Ο Πατέρας δεν γεννάται από κανέναν, είναι αυθύπαρκτος…
Το δεύτερο πρόσωπο είναι Ο Υιός, ο «Λόγος» του Πατρός. Ο Υιός γεννάται από τον Πατέρα αχρόνως, αϊδίως και ανερμηνεύτως. Γεννάται πάντοτε. Δεν υπήρξε στιγμή, που να μην είναι γεννημένος. Παρά ταύτα γεννήθηκε εν χρόνῳ «εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου» στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού ο Θεάνθρωπος Κύριος, απάτωρ (=χωρίς πατέρα) ως άνθρωπος και αμήτωρ (=χωρίς μητέρα) ως Θεός.
Ο Υιός είναι ο «δι οὗ τά πάντα ἐγένοντο» και η απολύτρωση.
Το τρίτο Πρόσωπο είναι το Άγιον Πνεύμα, ο «άνεμος» ή η «αναπνοή» του Θεού.
Το Άγιον Πνεύμα εκπορεύεται (προέρχεται) πάλι ανάρχως, αϊδίως, πάντοτε, μόνον από τον Πατέρα, αλλά πέμπεται στον κόσμο δια του Υιού ως Παράκλητος. « «ὅταν δὲ ἔλθῃ ὁ παράκλητος ὃν ἐγὼ πέμψω ὑμῖν παρὰ τοῦ πατρός, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας ὃ παρὰ τοῦ πατρὸς ἐκπορεύεται, ἐκεῖνος μαρτυρήσει περὶ ἐμοῦ» (Ἰωάν. 15,26).
Το Άγιον Πνεύμα αποτελεί τη ζωογόνο αρχή του αγιασμού, προπαρασκευάζει την απολύτρωση και αγιάζει τους πιστούς στο σύνδεσμό τους με τον Πατέρα και τον Υιό.
Το «ανάρχως» σημαίνει ότι δεν υπήρξε ποτέ καιρός που ο Πατήρ ήταν μόνος, καιρός δηλαδή που ο Υιός δεν ήταν γεννημένος και που το Πνεύμα δεν εξεπορεύετο, και τούτο γιατί ο Θεός είναι υπεράνω του χρόνου. Οι δε λέξεις «γέννηση» και «εκπόρευση» δεν πρέπει να τις νοούμε με τη συνηθισμένη έννοια της λέξης, γιατί αποτελούν δυο συμβατικούς όρους, που χαρακτηρίζουν τον τρόπο υπάρξεως των δύο αυτών θείων προσώπων εκ της Ουσίας του Πατρός.
Όλα τα έργα του Θεού, τα έργα της δημιουργίας, της αναπλάσεως, της αναδημιουργίας και σωτηρίας του ανθρώπου, ενεργούνται και από τα τρία πρόσωπα μαζί. Ο Πατήρ αποφασίζει, ο Υιός πραγματοποιεί και το Πανάγιον Πνεύμα τελειοί τά πάντα.
Έτσι νοείται η ενότητα της Αγίας Τριάδος.
Είναι γι΄ αυτό και τα τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος ομοούσια, συνάναρχα, συναΐδια, συναιώνια, και απολύτως ισότιμα και αποτελούν τον ένα και μόνο αληθινό Θεό, την «Τριαδικήν Ενάδα» των Πατέρων της Εκκλησίας. Αυτό είναι το μεγάλο και ακατάληπτο μυστήριο του Θεού! Αλλά και το αδιάσειστο θεμέλιο, η βάση και η πηγή όλων των απορρήτων μυστηρίων της Ορθόδοξης πίστης μας! Είναι όμως κι ένας σταυρός για τους τρόπους της ανθρώπινης σκέψης, είναι μια πρόσκληση στη λογική! Ας μην ξεχνούμε ότι για την κατανόησή του ή καλύτερα την ψηλάφησή του, απαιτείται μια αλλαγή νου και καρδιάς, δηλαδή μια ριζική πράξη μετάνοιας!
Τα υποστατικά ιδιώματα είναι αυστηρώς προσωπικά, αμετάδοτα και ακοινώνητα….
Ο Τριαδικός Θεός μας είναι η πρώτη και τέλεια κοινωνία αγάπης και ενότητας.
Ο Τριαδικός Θεός μας λέγεται και «Ζωαρχική Τριάδα», γιατί είναι η αρχή και η συνέχιση της ζωής και κάθε καλού.
Ο Τριαδικός Θεός μας έπλασε τον άνθρωπο για να μοιάσει στο Θεό! Να ενωθεί μαζί Του! Και να πάρει μέρος στη δόξα Του.
Το δόγμα της Αγίας Τριάδος μαρτυρείται στην Αγία Γραφή;
Πώς φανερώνεται ο Τριαδικός Θεός στη δημιουργία και την Εκκλησία;
Στην Π.Δ. το δόγμα φαίνεται ως σκιά. Στη διδασκαλία της Παλαιάς Διαθήκης γίνονται υπαινιγμοί για την Τριαδική Θεότητα. Υπάρχουν διάφορα χωρία στα οποία υπονοείται η Αγία Τριάδα.
Στη δημιουργία του κόσμου ο Θεός Πατέρας δημιουργεί με το «Λόγο» του και με το «Πνεύμα» του. Τα «δυο χέρια» του Πατέρα εργάζονται μαζί για τη διαμόρφωση του σύμπαντος. Για τον Λόγο λέγεται «πάντα δι᾿ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἓν ὃ γέγονεν» (Ἰωάν. 1,3).
Για το Πνεύμα λέγεται ότι στη δημιουργία «εκάλυπτε» ή «επεφέρετο επί του ύδατος» (Γεν.1,2). Όλα τα δημιουργήματα έχουν τη σφραγίδα της Τριάδος. Είναι βασική η αρχή και καλό θα είναι να το μάθουμε απέξω αυτό, ότι δηλαδή ««ὁ Πατήρ διά τοῦ Υἱοῦ ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ τά πάντα ποιεῖ».
Στη Γένεση παρουσιάζεται ο Θεός να συλλογίζεται σε πληθυντικό αριθμό για την πλάση του ανθρώπου (ας πλάσουμε τον άνθρωπο κατά την εικόνα και την ομοίωσή μας). Μετά την πτώση των πρωτοπλάστων γράφει: «Να, ο Αδάμ έγινε ως ένας από μας». Και μετά που διασπάρθηκαν οι άνθρωποι στον Πύργο της Βαβέλ λέγει: «εμπρός, ας κατέλθουμε και ας δημιουργήσουμε σύγχυση στη γλώσσα τους».
Η φανέρωση- απεικόνιση της Αγίας Τριάδος γίνεται αισθητή στη φιλοξενία του Αβραάμ, που περιγράφεται στο 18ο κεφάλαιο της Γενέσεως. Ο Θεός φανερώθηκε στον γενάρχη των Εβραίων Αβραάμ, όταν καθόταν στην είσοδο της σκηνής του, κοντά στη δρυ του Μαμβρή, με τη μορφή τριών ανδρών -αγγέλων.
Και ο τρισάγιος ύμνος «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος, Κύριος Σαββαώθ, πλήρης πᾶσα ἡ γῆ τῆς δόξης αὐτοῦ», που άκουσε ο Ησαΐας να ψάλλεται από τους αγγέλους, υποδηλώνει την τριαδικότητα του Θεού.
Στην Παλαιά Διαθήκη επίσης, παρατηρούμε μια ιδιαίτερη προτίμηση στον αριθμό τρία:
- Τρεις είναι οι Πατριάρχες: Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ.
- Τρεις μέρες βαδίζει ο Αβραάμ στο βουνό, για να θυσιάσει το γιο του Ισαάκ.
- Τρεις είναι οι μεγάλες γιορτές στην Π.Δ.: το Πάσχα, η Πεντηκοστή και η Σκηνοπηγία.
- Τρία είναι τα κυριότερα αξιώματα στην Π.Δ.: του Προφήτη, του αρχιερέως και του βασιλιά.
- Τρεις ημέρες ήταν ο Ιωνάς στην κοιλία του κήτους.
- Τρεις ημέρες ο Δανιήλ προσεύχεται στην εξορία,
και άλλα, που ασφαλώς δεν είναι τυχαία!
Η αποκάλυψη του Τριαδικού Θεού στην Καινή Διαθήκη
Στην Καινή Διαθήκη το δόγμα για τον τριαδικό Θεό αποκαλύπτεται με πολλούς τρόπους, με σαφήνεια και ακρίβεια. Η Τριάδα των Προσώπων στον Θεό αποκαλύφθηκε με τον ερχομό του Υιού του Θεού και την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος.
Όταν ο Κύριος βαπτιζόταν στον Ιορδάνη ποταμό από τον Βαπτιστή Ιωάννη, φανερώθηκαν τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, ως εξής: ο Πατέρας βεβαίωνε τη θεότητα του Χριστού ονομάζοντάς τον Υιό του αγαπητό. Ο Υιός βαπτιζόταν μέσα στο ποτάμι και το Άγιον Πνεύμα κατέβαινε με μορφή περιστεριού, επιβεβαιώνοντας έτσι τη μαρτυρία του Θεού Πατέρα.
Στη Μεταμόρφωση του Χριστού στο όρος Θαβώρ αποκαλύφθηκαν και τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος. (Ματθ. 17, 1-3).
Εκτός όμως από τα θαυμαστά αυτά γεγονότα, υπάρχουν και πολλές μαρτυρίες, που αναφέρονται στην τριαδικότητα του Θεού.
Στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου διαβάζουμε ότι ο Κύριος δίνει εντολή στους μαθητές του να πορευθούν σε όλα τα έθνη, να διδάξουν το Ευαγγέλιο και να βαπτίζουν εκείνους που θα πιστέψουν «εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Στο χωρίο αυτό τονίζεται το ενιαίο όσο και το τριαδικό των θείων προσώπων
Την ενότητα της ουσίας στα τρία πρόσωπα διακηρύσσει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης (Α΄ Ἰωάν. ε΄ 7) γράφοντας ότι «τρεῖς εἰσιν οἱ μαρτυροῦντες ἐν τῷ οὐρανῷ, ὁ Πατήρ, ὁ Λόγος καὶ τὸ ῞Αγιον Πνεῦμα, καὶ οὗτοι οἱ τρεῖς ἕν εἰσι·»…
Επίσης σαφέστατα φαίνεται αυτό και στον πρώτο κιόλας στίχο του Ευαγγελίου του Ιωάννου, όπου γράφει: «ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος, καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεόν, καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος. … ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν» ( Ιωάν α΄1).
Ο Παύλος εύχεται να είναι μαζί με τους Χριστιανούς «Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ κοινωνία τοῦ ἁγίου Πνεύματος μετὰ πάντων ὑμῶν» (Β Κορινθ 13,13).
Το δόγμα της Αγίας Τριάδας ξεπερνά τη δυνατότητα του ανθρώπου να το κατανοήσει. Στηρίζεται μόνο στην αυθεντία της Θείας Αποκαλύψεως. Δεν είναι προσιτό στην ανθρώπινη διάνοια! Το δεχόμαστε μόνο με την πίστη!
Στην υμνογραφία της Εκκλησίας μας κυριαρχεί από το ένα άκρο έως το άλλο το τριαδικό δόγμα. Ιδιαίτερα στη Θεία Λετουργία, η τριαδική Θεοφάνεια είναι πολύ φανερή!
Η Θεία Λειτουργία αναφέρεται στον Τριαδικό Θεό, στον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Όλες οι ευχές της Λειτουργίας καταλήγουν στην δοξολογία του Τριαδικού Θεού. «¨Ὅτι πρέπει σοι πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ καὶ τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι». Ο χορός ψάλλει ύμνους στην Αγία Τριάδα. Μετά την εκφώνηση «ότι άγιος ει ο Θεός ημών», ο λαός εκδηλώνει την πεποίθησή του ότι πράγματι είναι ο Θεός ο απόλυτα άγιος, απαντά με τον τρισάγιο ύμνο: «Αγιος ο Θεός….».
Πρίν από τη Μεγάλη είσοδο ο χορός ψάλλει τον χερουβικό ύμνο, που απευθύνεται επίσης «τῇΖωοποιῷ Τριάδι». Μετά την προτροπή το διακόνου «Ἀγαπήσωμεν ἀλλήλους» ο λαός απαντά: «Πατέρα, Υἱόν και Ἅγιον Πνεῦμα, Τριάδα ὁμοούσιον καί ἀχώριστον». Τριαδικός ακόμη είναι και ο επινίκιος ύμνος: «Άγιος, άγιος, ἅγιος Κύριος Σαβαώθ, πλήρης ὁ οὐρανός καί ἡ γῆ τῆς δόξης σου».
Και η Εκκλησία ομολογεί το Τριαδικό δόγμα!
Η αλήθεια όμως για την Αγία Τριάδα, που είναι το «θεμέλιο των δογμάτων», ομολογήθηκε από την Εκκλησία του Χριστού από πολύ νωρίς. Οι άγιοι Πατέρες μας αγωνίστηκαν με σθένος κατά των αιρετικών. Έδωσαν μεγάλες μάχες και υπερασπίστηκαν το δόγμα της Αγίας Τριάδος από τις πλάνες και τις παρερμηνείες τους. Για να κάνουν κάπως κατανοητή την έννοια του δόγματος μεταχειρίστηκαν εικόνες και παραδείγματα από τη φύση.
Ας πούμε μερικά: α) τον ήλιο, τις ακτίνες του και το φως,
β) την ρίζα, τον κορμό και τους καρπούς ενός δέντρου
γ) την πηγή του νερού, την κρήνη και τον ποταμό που ρέει απ’ αυτήν
δ) τρία κεριά που καίνε μαζί ενωμένα και δίνουν ένα αχώριστο φως
ε) την φωτιά, το φως και τη θερμότητα που προέρχονται απ’ αυτήν
στ) το νου, τη θέληση και τη μνήμη
ζ) τη συνείδηση, τη γνώση και την επιθυμία και άλλα παρόμοια παραδείγματα.
Χαρακτηριστικό είναι το θαύμα με το κεραμίδι. Στην Α ΄Οικουμενική Σύνοδο ο Άγιος Σπυρίδων, Επίσκοπος Τριμυθούντος, που μετείχε σ΄ αυτήν, με τη φώτιση του Αγίου Πνεύματος είπε σ’αυτούς που δεν πίστευαν στον Χριστό ως Θεό και Τριάδα: «Τον Υιό του Θεού τον πιστεύουμε ως Ομοούσιον τω Πατρί, σύνθρονον, ομότιμον, και αν και είναι τρία Πρόσωπα και τρεις Υποστάσεις η Αγία Τριάς, είναι μια ουσία ακατάληπτος, που δεν χωρεί ο νους του ανθρώπου να την καταλάβει. Αλλά για να πεισθείτε, κοιτάξετε αυτό το κεραμίδι. Έχει μια ουσία αλλά είναι τρισύνθετο. Και κρατώντας το κεραμίδι με το αριστερό χέρι, κάνει τον σταυρό του και λέει: «Εις το όνομα του Πατρός» και ανέβηκε φωτιά προς τα πάνω, «Και του Υιού» και έρρευσε νερό προς τα κάτω «και του Αγίου Πνεύματος» και έμεινε χώμα στο χέρι του! Αυτό το θαυμαστό γεγονός έγινε αφορμή να πιστέψουν πολλοί στην Αγία Τριάδα!
Βλέπουμε λοιπόν πως είναι κεντρική η θέση του τριαδικού δόγματος στην Ορθόδοξη Πίστη και τη λατρευτική μας ζωή κι αυτό οφείλεται στο ότι με το μυστήριο της Αγίας Τριάδος πραγματοποιείται η πνευματική αναγέννηση του ανθρώπου, η ανακαίνιση της θείας εικόνας που υπάρχει μέσα του και η αφθαρτοποίησή του.
Τέλος, ας σημειώσουμε ότι όλα αυτά που νοούμε για την Αγία Τριάδα με την περιορισμένη κατανόηση του ανθρωπίνου προσώπου, σημαίνουν άπειρα περισσότερα απ’ αυτά που μπορούμε να φανταστούμε ποτέ!
Χρειάζεται αδελφοί ξεχωριστή και απέραντη αγάπη στον Τριαδικό Θεό μας. Ολόκληρη η ύπαρξή μας από αυτόν εξαρτάται! Είναι η ζωή μας και η σωτηρία μας! Χαρίζει το Φως Του στην καρδιά μας και στο νου μας! Μας οδηγεί στη δόξα της Βασιλείας Του!
«Αν ζητούμε, αδελφοί, ταπεινά βοήθεια από τον Πανάγιο Θεό, ο Θεός θα μας αποκαλυφθεί. Χρειάζεται όμως προσευχή! Μελέτη της Αγίας Γραφής, συχνή -πυκνή, καθημερινή, όσο μπορούμε, όσο μας επιτρέπει ο χρόνος μας και τα βάσανα που έχουμε. Να παίρνουμε αφορμές απ’ αυτά που διαβάζουμε και να σηκώνουμε εν συνεχείᾳ το βλέμμα ψηλά και να ζητούμε έλεος, βοήθεια, συμπαράσταση από τον Θεό. Κι αν θέλουμε να Τον βρούμε, να συναντηθούμε μαζί Του, να Τον αγκαλιάσουμε και να μας αγκαλιάσει, ν’ απολαύσουμε τη φωτοφόρο θέα Του, να ζήσουμε μέσα μας θεοφάνεια και πανηγύρι πνευματικό, τότε ας κάνουμε πολύ καθαρή προσευχή και ο Πανάγιος εν Τριάδι Θεός και θα μας αποκαλύπτεται και θα μας βοηθεί.
Μόνον έτσι θα ευεργετήσουμε, ως νέο πνευματικό λείμμα εν Χριστώ Ιησού, τον διπλανό μας. Οι καιροί που μας έρχονται είναι δύσκολοι, φοβερά δύσκολοι. Θα το καταλάβουμε σε λίγο καιρό και πιθανόν να μην είμαστε σε θέση ν’ αντιδράσουμε, τουλάχιστον να είμαστε οπλισμένοι με την πίστη.
Μόνο αν έχουμε σταθερή και ακλόνητη πίστη μπορούμε να αποκτήσουμε υπομονή, να καλλιεργήσουμε πραότητα, πένθος και δάκρυα να έχουμε για τις αμαρτίες μας και να τηρούμε τις ευαγγελικές εντολές.
Αυτή ακριβώς η πίστη μας χρειάζεται στην πράξη κι αυτή μας λείπει:
Πίστη στην Τριαδικότητα του Αγίου Θεού.
Πίστη στην Θεανθρωπότητα του Ιησού Χριστού.
Πίστη στην Παναγία μας στην Θεοτόκο και τους Αγίους.
Πίστη στα Μυστήρια της Εκκλησίας μας.
Πίστη δι΄ αγάπης ενεργουμένη».
Με αυτά τα ωραία και ψυχωφελή λόγια του σεβαστού μας πατρός Στεφάνου Αναγνωστοπούλου, θα κλείσουμε το σημερινό μας μάθημα.
Πρώτα ο Θεός θα συνεχίσουμε την άλλη εβδομάδα.
Σας ευχαριστώ πολύ. Χαίρετε!
Ορθόδοξη Κατήχηση»: 1η Συνάντηση
