Η βαθύτερη πρακτική του πιστού που κάνει θρησκευτικό τουρισμό είναι να βρεθεί σ’ ένα σημείο γης που μπορεί να σε από-γειώσει, να σε φέρει δηλαδή σε επαφή με μια άλλη πραγματικότητα, που δεν περιορίζεται σ’ αυτά που σου προσφέρουν οι πέντε αισθήσεις σου.
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «ΕΝΟΡΙΑ εν δράσει…» του Ιερού Ναού Ευαγγελιστρίας Πειραιώς και σε συνεργασία με το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Πειραιώς «Κοινωνία – Πολιτισμός – Θρησκεία», την Παρασκευή 15 Δεκεμβρίου συζητήθηκε το θέμα: «Η εναλλακτική διάσταση του τουρισμού σε σχέση προς την θρησκευτική περιήγηση και τα ιερά προσκυνήματα – Πατερική Γραμματεία και οι μοναστηριακές Βιβλιοθήκες»
Συμμετείχαν ο κ. Αναστάσιος Μαράς, Δρ Θεολογίας, Καθηγητής της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης και του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, ο κ. Ισίδωρος Παχουνδάκης, Υπεύθυνος Εκπαίδευσης του Προγράμματος και ο κ. Ευστράτιος Σπύρου, επίσης Υπεύθυνος Εκπαίδευσης του Προγράμματος.
Την εκδήλωση συντόνισε ο κ. Βασίλειος Γκρίλλας, M.Sc. και Υποψήφιος Διδάκτωρ της Δογματικής Θεολογίας.
Αναστάσιος Μαράς
Πρώτος έλαβε τον λόγο ο κ. Αναστάσιος Μαράς, ο οποίος και αναφέρθηκε στην Πατερική γραμματεία και τις μοναστηριακές βιβλιοθήκες.
Όπως ανέλυσε, από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, η Πατερική Γραμματεία αναπτύχθηκε για να επιλύσει δογματικά ή πρακτικά ζητήματα της Εκκλησίας, να ερμηνεύσει ή να αναπτύξει περισσότερο τη διδασκαλία της Καινής Διαθήκης ή απλά για τις ποιμαντικές ανάγκες των πιστών.
«Οι Πατέρες με τα έργα τους, κατέστησαν εαυτούς φύλακες της αποστολικής διδασκαλίας και αυθεντικούς ερμηνευτές και εκφραστές της Αγίας Γραφής. Η εν λόγω επίδοση τους, οφείλεται στον φωτισμό τους από το Άγιο Πνεύμα, που σε καίριες στιγμές τους κατέστησε αποδέκτες της θείας χάριτος και τους έδωσε την δυνατότητα να διευρύνουν με τα κείμενα τους, την εξ’ αποκαλύψεως γνώση.»
Στο πλαίσιο αυτό, η Πατερική Γραμματεία χαρακτηρίζεται από ορθότητα πίστης, χριστοκεντρικότητα και έντονη σωτηριολογία. Γίνεται έτσι εύκολα κατανοητή, η διαχρονικά αυξημένη δημοφιλία των Πατέρων στους πιστούς της Εκκλησίας.
Με την ανάπτυξη του μοναχισμού και τη δημιουργία μονών, συνέχισε, έχουμε την δημιουργία μοναστικών βιβλιοθηκών. Μεγάλοι Πατέρες και διαμορφωτές του μοναχισμού, όπως ο Μ. Βασίλειος, ο Θεόδωρος Στουδίτης κ.α., συνέδεσαν άμεσα ή έμμεσα το έργο τους με τις μοναστηριακές βιβλιοθήκες.
Ανά τους αιώνες η χρήση των μοναστηριακών βιβλιοθηκών για την μελέτη της Πατερικής Γραμματείας, οδήγησε στην πληρέστερη κατανόηση του ευαγγελικού μηνύματος και αποτέλεσε χώρο μελέτης, συγγραφής και πνευματικής εργασίας όλων των θεολογικών τάσεων.
Κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας, οι μοναστηριακές βιβλιοθήκες και η Πατερική Γραμματεία, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην παιδεία και την εκπαίδευση των υπόδουλων χριστιανών.
Στο τελευταίο μέρος της ομιλίας του, τόνισε ότι σήμερα, η Πατερική Γραμματεία και οι μοναστηριακές βιβλιοθήκες, μπορούν να έχουν ένα ενεργότερο ρόλο όχι μόνο στο χώρο της επιστήμης, αλλά και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Συγκεκριμένα, θα μπορούσε να αναπτυχθεί ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα μέσα από το οποίο, οι μαθητές θα έρχονται σε άμεση επαφή με τα βιβλία των μοναστηριακών βιβλιοθηκών και θα μελετούν ένα ή περισσότερα πατερικά κείμενα της δικής τους επιλογής.
«Η επαφή των μαθητών θα μπορεί να γίνει είτε με την επίσκεψη και εργασία στους χώρους της μονής, είτε εξ’ αποστάσεως, εκμεταλλευόμενοι τις δυνατότητες που παρέχουν οι εφαρμογές της πληροφορικής.
Έτσι, το πρόγραμμα δεν περιορίζεται μόνο στην απόκτηση γνώσεων, αλλά ταυτόχρονα αναπτύσσει δεξιότητες με βιωματικό τρόπο και προάγει την ολοκλήρωση της γνώσης.»
Ισίδωρος Παχουνδάκης
Ο Θρησκευτικός Τουρισμός ως η εκπλήρωση της υπόσχεσης του πιστού προς το Υπερβατικό και οι παράγοντες ανάπτυξης της τοπικής οικονομίας, ήταν το θέμα που ανέπτυξε ο κ. Ισίδωρος Παχουνδάκης.
Η μετακίνηση ως πρακτική εμφανίζεται από το λυκαυγές της παρουσίας του ανθρώπου στη γη ως νοήμονος όντος και είναι διάχυτη μέσα στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της ανθρωπότητας. Η Θρησκεία αποτέλεσε μέσα στην ιστορία του ανθρώπου μια πολιτισμική αιτία μετακίνησης του ανθρώπου από την αρχή της εμφάνισής του στη γη.
«Η αναζήτηση του Θείου ή του υπέρτατου όντος, υπήρξε από την αρχαιότητα κίνητρο μετακίνησης των ανθρώπων στο χώρο. Το προσκύνημα υπήρξε ανέκαθεν και εξακολουθεί να είναι -με άλλο νοηματικό περιεχόμενο σήμερα- ένα ταξίδι στο άγνωστο.
Η αρχική πράξη του προσκυνήματος είναι να θέσει ο άνθρωπος τον εαυτό του στα χέρια της θεότητας. Μέσα από αυτή την εκδήλωση πίστης, ο προσκυνητής αναζητά τη θεότητα, μακριά από τις δομές της καθημερινής πίστης.»
Ο τουρισμός αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του δικαιώματος του ελεύθερου χρόνου των σύγχρονων ανθρώπων, συνέχισε. Συνιστά μια ευκαιρία για ψυχοσωματική ανάπαυση του σύγχρονου εργαζόμενου ανθρώπου. Στόχος τόσο της τουριστικής, όσο και κάθε είδους ανάπτυξης είναι η παροχή οικονομικής ευημερίας και κοινωνικής προόδου στα μέλη μιας κοινωνίας.
Οι θετικές όψεις του έχουν να κάνουν με τη δημιουργία θέσεων εργασίας, τη δημιουργία υποδομών και την εισροή κεφαλαίων, όψεις που φαίνεται να βελτιώνουν δραστικά τις τοπικές οικονομίες και να αποτελούν ουσιαστικά κίνητρα αναγέννησης μιας περιοχής και δει της Ελληνικής υπαίθρου.
Οι εναλλακτικές μορφές τουριστικής ανάπτυξης, συνέχισε ο κ. Παχουνδάκης, θεωρούνται ότι επιτρέπουν στους κατοίκους των τοπικών κοινωνιών να διατηρήσουν την αξιοπρέπειά τους και την ανεξαρτησία τους, καθώς οι ίδιοι είναι υπεύθυνοι για τις αποφάσεις που αφορούν στην προσωπική τους ζωή. Οι κάτοικοι συμμετέχουν στην τουριστική αγορά, αποφασίζοντας μόνοι τους για το τι θέλουν να αλλάξει στις ζωές τους. Το χαρακτηριστικό της εναλλακτικής τουριστικής ανάπτυξης είναι ότι οι αλλαγές που προκύπτουν στη ζωή των κατοίκων δεν είναι αναγκαστικές.
Ο Θρησκευτικός τουρισμός ή θρησκευτικός περιηγητισμός ή κατά την Ορθόδοξη Εκκλησία προσκυνηματικός τουρισμός, ενδεχομένως να αποτελεί μια μορφή εναλλακτικού τουρισμού, χωρίς όμως να φαίνεται ότι έχει εμφανώς τα χαρακτηριστικά της περιπέτειας και της όσμωσης των πολιτισμών και του διαφορετικού.
«Η βαθύτερη πρακτική του πιστού που κάνει θρησκευτικό τουρισμό είναι να βρεθεί σ’ ένα σημείο γης που μπορεί να σε από-γειώσει, να σε φέρει δηλαδή σε επαφή με μια άλλη πραγματικότητα, που δεν περιορίζεται σ’ αυτά που σου προσφέρουν οι πέντε αισθήσεις σου. Είναι ένας τόπος ο οποίος και όταν τον φθάσεις ως προορισμό σε παραπέμπει κάπου αλλού. Και ακριβώς αυτό επιδιώκει ο προσκυνητής όταν επισκέπτεται ιερά προσκυνήματα, εκκλησίες όπου υπάρχουν θαυματουργές εικόνες και Άγια λείψανα, μοναστήρια και ησυχαστήρια, αγιάσματα, τόπους που συγκεντρώνουν θρησκευτικές μνήμες, μικρά ξωκλήσια που πανηγυρίζουν.»
Όσον αφορά τώρα στο ζήτημα μιας πιο ολοκληρωμένης και συντονισμένης προσπάθειας οργάνωσης και ανάπτυξης του θρησκευτικού τουρισμού, ο κ. Παχουνδάκης σημείωσε τρία σημεία. Καταρχήν θα πρέπει να υπάρξει από το χώρο της Εκκλησίας, αλλά και της ευρύτερης ιδιωτικής πρωτοβουλίας της σχετιζόμενης με τον τουρισμό και δει τον θρησκευτικό, μια πρώτη χαρτογράφηση των θρησκευτικών μνημείων, προσκυνημάτων και μουσείων όλης της επικράτειας, δεύτερον να υπάρξει μια σοβαρή επιστημονική καταγραφή της επισκεψιμότητας των χώρων και των υποδομών των περιοχών και τρίτον, η από κοινού προσπάθεια κράτους, Εκκλησίας και ιδιωτικής πρωτοβουλίας σε μια συντονισμένη και οργανωμένη θεσμικά δομή ανά Μητρόπολη και ενορία, για ετήσιο προγραμματισμό θρησκευτικών-προσκυνηματικών εξορμήσεων στην Ελλάδα, ακόμη και σε μη προβεβλημένα μέρη.
Σε συνδυασμό με τα παραπάνω θα πρέπει να υπάρξει η κατάλληλη προβολή των χώρων με φυλλάδια και πωλητήρια, πράγμα που σήμερα δεν ισχύει.
Και ολοκληρώνοντας υπογράμμισε:
«Ο θρησκευτικός τουρισμός δεν αποτελεί μόνον μια σταθερή οικονομική επένδυση που δύσκολα θα έχει ζημίες, αλλά αποτελεί πεδίο συνάντησης και διαλόγου διαφορετικών πολιτισμών και νοοτροπιών, γόνιμο έδαφος σεβασμού και ουσιαστικής επικοινωνίας των ανθρώπινων κοινωνιών.»
Ευστράτιος Σπύρου
Το λόγο έλαβε στη συνέχεια ο κ. Ευστράτιος Σπύρου, επικεντρώνοντας την παρουσίαση του στις έννοιες της καινοτομίας, της Πράσινης και της Γαλάζιας ανάπτυξης.
Όλα αλλάζουν γρήγορα, υπογράμμισε. Το παγκόσμιο περιβάλλον φαίνεται να αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς, η ικανότητα των οργανισμών να εισάγουν στην αγορά νέα, καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες πριν από τους ανταγωνιστές τους, είναι ίσως το μεγαλύτερο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα τους.
Η διαχείριση της καινοτομίας, δηλαδή το πώς δημιουργείται, διαμορφώνεται και δομείται μια νέα αντίληψη, το πώς και με ποια κριτήρια αξιολογείται και υπολογίζεται, το πώς χρηματοδοτείται, είναι το κύριο συστατικό στοιχείο μιας αποτελεσματικής επιχειρηματικότητας.
«Τι είναι όμως καινοτομία; Η καινοτομία περιλαμβάνει τις δραστηριότητες σχεδιασμού, παραγωγής, διοίκησης και εμπορίας που σχετίζονται με την εισαγωγή ενός νέου ή βελτιωμένου προϊόντος ή εφαρμογή μιας νέας βελτιωμένης διαδικασίας ή εξοπλισμού, που ικανοποιεί ανάγκες των ανθρώπων που μέχρι τότε δεν ικανοποιούνταν.»
Συνεχίζοντας με την έννοια της πράσινης ανάπτυξης, σημείωσε πως αυτή χαρακτηρίζεται από κάποιες αναγκαίες και αλληλένδετες προϋποθέσεις, όπως η εξοικονόμηση πόρων, η αξιοποίηση της τεχνολογίας, η δημιουργία απασχόλησης και η παρέμβαση με σκοπό την βελτίωση του περιβάλλοντος.
Πράσινη Επιχειρηματικότητα είναι εκείνη η μορφή οικονομικής δραστηριότητας η οποία θέτει την προστασία του περιβάλλοντος και της φύσης γενικότερα στο επίκεντρο της στρατηγικής της. Η πράσινη επιχειρηματικότητα συνίσταται στην θετική στάση της επιχείρησης απέναντι στην περιβαλλοντική προστασία τόσο με προϊόντα ή υπηρεσίες που παράγει, όσο και με τις διαδικασίες παραγωγής.
Στα πλαίσια αυτά, μπορούν να αναπτυχθούν δραστηριότητες τουρισμού και υπαίθριας αναψυχής οικολογικού προσανατολισμού σε σειρά πόρων που διαμορφώνουν τοπία ή χώρους ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και διαφόρου βαθμού έλξης για τον τουριστικό πληθυσμό.
«Οι παρεμβάσεις που πρεσβεύει η πράσινη ανάπτυξη και μπορούν να εφαρμοστούν στον τουρισμό περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων, την αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, επεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας, υποκατάσταση ηλεκτρικής ενέργειας ή άλλων συμβατικών καυσίμων με φυσικό αέριο ή υγραέριο, εξοικονόμηση νερού, διαχείριση απορριμμάτων, τοπικό βιολογικό καθαρισμό, ανακύκλωση χαρτιού, μαγειρικού λαδιού, γυαλιού, επεξεργασία νερών για χρήση σε πότισμα και πολλά ακόμη.»
Η Γαλάζια Ανάπτυξη, από την άλλη, αναφέρεται στην στήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης του θαλάσσιου και ναυτιλιακού τομέα. Η στρατηγική «Γαλάζια Ανάπτυξη» είναι μία στοχευμένη προσέγγιση, μια πολιτική της οποίας είναι ο παράκτιος τουρισμός.
Εδώ οι προτάσεις περιλαμβάνουν την δημιουργία διαδικτυακού οδηγού με τις δυνατότητες χρηματοδότησης του κλάδου, προώθηση του διαλόγου μεταξύ των διοργανωτών κρουαζιερών, λιμένων και φορέων παράκτιου τουρισμού, ανάπτυξη οικοτουρισμού και μαρινών, προώθηση καινοτόμων συστημάτων διαχείρισης, προώθηση στρατηγικών για την πρόληψη των αποβλήτων και τη διαχείριση των θαλάσσιων απορριμμάτων, με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη του παράκτιου και θαλάσσιου τουρισμού.
Τέλος, την εκπόνηση μελέτης για τον τρόπο βελτίωσης της ακτοπλοϊκής σύνδεσης των νησιών και τον σχεδιασμό καινοτόμων τουριστικών στρατηγικών για τα απομονωμένα νησιά.
Του Σταμάτη Μιχαλακόπουλου, Φωτογραφίες: Παναγιώτης Καράπασιας
