Ο ομότιμος καθηγητής της Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, κ. Γεώργιος Κρουσταλλάκης ήταν ο προσκεκλημένος στο «ΕΝΟΡΙΑΚΟ ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ» του Ιερού Ναού Ευαγγελιστρίας Πειραιώς και του οικοδεσπότη Πρωτοπρεσβύτερου Βασίλειου Τσιμούρη.
Η συζήτηση που είχε ως θέμα «Ο Άγιος Πορφύριος ως πνευματικός πατέρας», πραγματοποιήθηκε την Δευτέρα 15 Δεκεμβρίου και εντάσσεται στο πλαίσιο του προγράμματος εκδηλώσεων του Ναού με τον τίτλο «ΕΝΟΡΙΑ εν δράσει…».
Η έννοια και η λειτουργία της πνευματικής πατρότητας
Η αρχή της συζήτησης περιελάμβανε μια γενική αναφορά στο πρόσωπο και τη λειτουργία του πνευματικού πατέρα και την πνευματική πατρότητα. Κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας, ο πνευματικός πατέρας είναι «ζώσα παρουσία Χριστού», τόνισε εξ’ αρχής ο καθηγητής. Είναι εκπρόσωπος του Κυρίου, δηλαδή λειτουργεί απέναντι του ανθρώπου, μπαίνει στην ψυχή του, κατευθύνει την πνευματική του πορεία, ως εκπρόσωπος του Κυρίου. Μπαίνει στα βάθη της υπάρξεως του ανθρώπου, στον βαθύτερο ψυχισμό του.
Αναπτύσσοντας ακόμη περισσότερο την έννοια της πνευματικής πατρότητας, σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας μας, ανέφερε πως ο πνευματικός πατέρας είναι εκείνος ο οποίος αναπτύσσει μία σχέση γονεϊκή. Είναι δηλαδή μία σχέση πατρική και υιϊκή. Ζει σε μία τέτοια πορεία όπου κατευθύνει τον άνθρωπο σε μία κυοφορία πνευματική, όπου κυοφορείται στην καρδία του ανθρώπου ο Κύριος. Κι έτσι το πνευματικό παιδί παίρνει απ’ τον πνευματικό πατέρα και γεννάται και αναγεννάται συνεχώς δια του μυστηρίου της μετανοίας.
Και όπως είπε:
«Είναι μία λειτουργία κοινωνίας ψυχών και καρδιών, δηλαδή κάτι πάρα πολύ βαθύ. Σε αυτή τη σχέση μιλάει το Άγιο Πνεύμα. Επομένως η πνευματική πατρότητα είναι μία λειτουργία η οποία εδράζεται, είναι στερεωμένη επάνω στην ακτινοβολία του Αγίου Πνεύματος. Ο πνευματικός πατέρας παιδαγωγεί, χαράσσει δρόμους, κατευθύνει, βοηθάει, διορθώνει, επιτιμά καμιά φορά.
Ο Άγιος Γέροντας δεν είχε γραμματικές γνώσεις. Ήταν θεοδίδακτος και ότι έκανε ήταν με τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος. Και ο Άγιος Πορφύριος ως πνευματικός πατέρας θεράπευε κυρίως την ψυχική νόσο.»
Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Αγίου Πορφυρίου, ως πνευματικού πατέρα
Μπαίνοντας σταδιακά στην ουσία του θέματος της συζήτησης, ο κ. Κρουσταλλάκης συνεπικουρούμενος από τον π. Βασίλειο, σημείωσε ότι ο Άγιος Πορφύριος είχε γίνει «κατά χάριν Θεός». Είναι το σημείο προς το οποίο όλοι οι άνθρωποι πρέπει να κατατείνουμε και ο πνευματικός πατέρας αυτό έχει ως έργο. Μας βοηθάει να γίνουμε «κατά χάριν Θεοί».
Όταν λοιπόν έφτασε εκεί, αρχίζει πλέον και χαρίζει, δίνει από τα χαρίσματα του. Όπως μάλιστα ειπώθηκε, είχε ζήσει έντονα και ήξερε πάρα πολλά πράγματα, αλλά έλεγε «δεν μου επιτρέπεται να μιλώ για όλα αυτά». Σύμφωνα με την εμπειρία του καθηγητή ως πνευματικού τέκνου του Αγίου, όπως βεβαίως και πολυάριθμων άλλων ανθρώπων, όταν πήγαινες στον Άγιο, αυτό που δεχόσουνα ήταν το εκχύλισμα της Χάριτος, μια ακτινοβολία του Αγίου Πνεύματος. Και εσωτερίκευες ειρήνη, γαλήνη, ηρεμία τόσο πολύ που παραδινόσουνα σε αυτήν την κατάσταση.
Γι’ αυτό, συνέχισε, και άνθρωποι που ήταν δύσπιστοι, ο Άγιος του δέχονταν και αυτοί ηρεμούσαν. Και ενώ ήταν κλειδωμένη η ψυχή τους, μέσα σε αυτήν την ατμόσφαιρα της χάριτος του Αγίου Πνεύματος άνοιγε, ξεκλειδωνόταν. Είχε το χάρισμα της «συμβουλευτικής ακροάσεως». Στεκόταν και με υπομονή και άκουγε εκείνον που του μιλούσε. Ήξερε πώς να ακούει. Μετά την ακρόαση μιλούσε λιτά και επιγραμματικά. Κι αυτό ήταν κάτι που καθήλωνε τον άλλον. Τον έκανε να προσέχει και άνοιγε η ψυχή του.
Όπως τονίσθηκε και είναι πολύ σημαντικό, μιλούσε εξατομικευμένα γιατί είχε το χάρισμα της διακρίσεως. Εξατομικευμένα σημαίνει κάνει διάγνωση στον άλλον με τα χαρίσματα που έχει και φτάνει στα βάθη της υπάρξεως. Και του δίνει το φάρμακο που είναι απαραίτητο γι’ αυτόν. Μετά σιωπούσε. Και η σιωπή ήταν βαθιά διδακτική. Αλλά την ώρα που σιωπούσε γινόταν και κάτι άλλο. Προσευχόταν στον Κύριο και ζητούσε φωτισμό για την συγκεκριμένη περίπτωση.
Και συνέχισε ο κ. Κρουσταλλάκης:
«Εκείνο που είναι μέσα στην ιστορία της πνευματικής πατρότητας πολύ σημαντικό είναι τούτο. Ότι οι Άγιοι Πατέρες έτσι και αναλάμβαναν ένα θέμα το οποίο τους το έθετες, το φορτώνονταν στην πλάτη και το πήγαιναν στους ουρανούς. Δηλαδή δεν το άφηναν, αλλά σε όλη τους την ζωή προσεύχονταν για να βρεθεί κάποια λύση.
Το πνεύμα της επιείκειας, η ταπείνωση, η σύνεση, ο τρόπος με τον οποίο οδηγεί τους ανθρώπους σε μετάνοια, νουθετεί, καθοδηγεί. Αυτή ήταν η ακτινοβολία των χαρισμάτων του Αγίου.»
Ένα ακόμη χάρισμα του Αγίου, που τονίσθηκε στη συζήτηση, ήταν η «τηλεποιμαντική». Όπως περιέγραψε ο καθηγητής, ο Άγιος κοιμόταν μια – δυο ώρες τη νύχτα. Τα χαράματα με το τηλέφωνο μιλούσε στα πέρατα του κόσμου και έβλεπε ποιος έχει ανάγκη, ποιόν πρέπει να παραμυθήσει, να υποστηρίξει, να τον βοηθήσει μέσα στην δική του παρακλητική αγκαλιά. Αγαπούσε ιδιαιτέρως τους μοναχικούς ανθρώπους και κυρίως τους καρκινοπαθείς. Μιλούσε τις νυχτερινές ώρες τότε που οι άνθρωποι αυτοί οι πονεμένοι, ζούσαν την βιολογική τους φθορά.
Ο Άγιος Πορφύριος, ως πνευματικός της οικογένειας
Ως πνευματικός στην οικογένεια δεν διόρθωνε απλώς, αλλά έκανε διάγνωση. Ο Άγιος ως πνευματικός, όπως τον περιγράφει ο καθηγητής, ηρεμεί τις ψυχές, διορθώνει, κάνει διαγνώσεις, καθοδηγεί, προλαμβάνει και κυρίως θεραπεύει.
Έκανε κατ’ αρχήν συμβουλευτική μελλονύμφων. Και στη συνέχεια, μέσα στο γάμο, έδινε ιδιαίτερη σημασία σε δύο κρίσιμες περιόδους. Η πρώτη κρίσιμη ηλικία είναι η περίοδος της κυήσεως, γι’ αυτό και έκανε ειδικό συμβουλευτικό μάθημα στους γονείς. Την περίοδο αυτή γίνονται πολλά λάθη και πολλά τραύματα. Βοηθούσε λοιπόν τους γονείς πώς να προλάβουν να μην κάνουν μεγάλα λάθη. Και πρότεινε ως φάρμακο «αγία ζωή, ήρεμη ζωή, ψαλμούς, χαμηλούς τόνους, κλασική μουσική και η μητέρα να χαϊδεύει την κοιλιά της όταν σκιρτάει το έμβρυο».
Η δεύτερη περίοδος που γίνονται τα μεγάλα λάθη, είναι εκείνη κατά την οποία το παιδί πηγαίνει στο δημοτικό σχολείο. Δεν χρειάζεται λόγια το παιδί, έλεγε ο Άγιος, αλλά χρειάζεται παράδειγμα από τους γονείς. Να είναι άξιοι και ήρεμοι και να έχουν πνευματική ζωή, γιατί το παιδί, τους ανεβάζει ψηλά και τους θεοποιεί. Και τους παρατηρεί, μιμείται συμπεριφορές.
Επ’ αυτού σημείωσε ο κ. Κρουσταλλάκης:
«Έλεγε να αποφεύγουν μεγάλα λάθη. Όπως η υπερπροστασία, η υπερβολική αγάπη που φανερώνει στο παιδί ότι δεν το εμπιστεύεσαι, ότι είναι άχρηστο. Ακόμη, η αυταρχικότητα και η βία. Και επίσης οι νευρωσικοί γονείς, αυτοί δηλαδή που δεν έκαναν κάτι στη ζωή τους αλλά επειδή απέκτησαν λεφτά αποφασίζουν τι θα γίνουν τα παιδιά τους και τα πιέζουν, χωρίς να σέβονται τις επιθυμίες τους.
Αλλά το πιο μεγάλο λάθος ήταν αυτό που σχετίζεται με την ψυχοπαθολογία της θρησκευτικότητας των γονέων. Όταν οι γονείς έχουν πίστη θρησκευτική, αλλά δεν την επενδύουν μέσα στο χώρο του θείου έρωτος και της χαράς του Χριστού, αλλά γίνονται κατηφείς και κλειστοί. Θρησκευόμενοι που δεν έχουν μπει στην ουσία και το πνεύμα του χριστιανισμού. Ο Γέροντας ήθελε τη χαρά του Χριστού. Ο Άγιος έκανε ανατομία της οικογενειακής ζωής, βοηθούσε και έλεγε γι’ αυτά τα μεγάλα λάθη. Και έλεγε, μπερδεμένοι γονείς, μπερδεμένα παιδιά.»
Πνευματικός των νέων
Οι νέοι πήγαιναν να τον συναντήσουν και ο Άγιος δεν τους αντιμετώπιζε απορριπτικά, αλλά τους δέχονταν χωρίς να παραξενεύεται γι’ αυτό που έβλεπε. Όπως περιγράφει ο κ. Κρουσταλλάκης, σιωπούσε και έσκυβε χαμηλά για να πάει στο βάθος και να δει τις ρίζες, την αιτία, γιατί το κάνει αυτό, γιατί αντιδρά έτσι. Γι’ αυτό τους δέχονταν όλους όπως είναι, δεν βιαζόταν να αλλάξουν. Έλεγε ο Άγιος, ότι δεν υπάρχουν επαναστατημένες ψυχές αλλά πονεμένες ψυχές. Ήταν σύμφωνος προς τη φύση του εφήβου, ο οποίος θέλει την αμφισβήτηση, την αμφιβολία, την επανάσταση.
Ο Άγιος και οι εκπαιδευτικοί
Επόμενος σταθμός στη συζήτηση, η συμβουλευτική του Αγίου Πορφυρίου προς τους εκπαιδευτικούς. Ο καθηγητής τόνισε, ότι ο Άγιος είχε τη μεγάλη ευαισθησία να παίρνει και να στοιχεί τη δική του διδασκαλία και συμβουλευτική επάνω στα χνάρια της διδασκαλίας του μεγάλου παιδαγωγού και ανθρωπολόγου, του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, ο οποίος έλεγε ότι «παιδεία μετάληψις αγιότητος εστί». Το ερώτημα επομένως είναι το πως θα μεταλαμπαδεύσεις αγιότητα αν δεν προσπαθείς να γίνεις άγιος, να βελτιώσεις τον εαυτό σου.
Ο Άγιος ήθελε το δάσκαλο να είναι καλός επιστήμονας, συνέχισε. Οπωσδήποτε γνώσεις, προετοιμασία καλή, μελέτη. Αλλά δεν στεκόταν μόνο στις γνώσεις. Τον ήθελε να αγκαλιάζει όλο το σχολείο και κυρίως την τάξη του με την προσευχή του. Και έτσι γίνεται μεγάλη πνευματική εργασία. Και θα φτάσει έτσι σε ένα σημείο που θα έρθει η Χάρη και θα βοηθήσει πάρα πολύ.
Ο Άγιος συμβούλευε τους εκπαιδευτικούς να μην λένε πολλά για τον Χριστό, αλλά να αφήσουν μέσα από τη ζωή τους να φανεί ο Χριστός, η αγάπη και η χαρά Του. Μέσα απ’ την συμπεριφορά τους και το πρόσωπο τους. Προέτρεπε να κοινωνούν κάθε Κυριακή και έλεγε να αφήσουν να τρέξει στην τάξη ο Χριστός που είναι ο καλύτερος παιδαγωγός και ξέρει να αντιμετωπίσει και να λύσει τα προβλήματα.
Ο Άγιος και η ψυχική υγεία
Ο Άγιος Πορφύριος πλησίαζε τους τραυματισμένους ανθρώπους της κάθε εποχής. Ο κ. Κρουσταλλάκης περιέγραψε την θεραπευτική του Αγίου. Ξεκινούσε από τη διάγνωση των αιτίων. Αίτιο είναι η ματαίωση σκοπών. Όταν ματαιώνονται οι σκοποί στον άνθρωπο, τότε νεκρώνονται τα όνειρα. Πεθαμένα όνειρα οδηγούν, σε έσχατες περιπτώσεις, στην αυτοκτονία. Η κατάθλιψη είναι το αποτέλεσμα της προσβολής του κτιρίου πάνω στο οποίο θεμελιώνεται το ναρκισσευόμενο εγώ. Όταν καταρρεύσει ο πύργος μένει ο άνθρωπος μετέωρος και αρχίζει η κατάθλιψη.
Μετά την πρώτη διάγνωση προχωρεί στην αιτιολογία, την συμπτωματολογία. Η θλίψη, το άγχος, η αυτοεγκατάλειψη, βουλιμικές και ανορεξικές καταστάσεις.
Το επόμενο βήμα ήταν η αντιμετώπιση. Και ανέφερε χαρακτηριστικά ο καθηγητής:
«Εκείνο που πίστευε ήταν ότι ο πόνος είναι πηγή ενέργειας. Μέσα από τον πόνο θα ξεπεταχθεί η ψυχή. Όταν ξεπεταχθεί η ψυχή θα ανέβει προς τον ουρανό. Αυτή η ανάταση, η οποία συγχρόνως είναι και ενατένιση, στέλνει την αγάπη της συγκεκριμένης ψυχής στο Θεό. Η αγάπη θα προκαλέσει τη Χάρη η οποία θα έρθει στον άνθρωπο. Η Χάρη θα προξενήσει περισσότερο ψυχική ανάταση προς τα πάνω. Και θα στείλει αγάπη και η αγάπη θα φέρει περισσότερη Χάρη. Και έτσι περνάει σε μία άλλη περιοχή, που είναι η περιοχή της παραδόσεως στην αγάπη του Θεού. Αυτός είναι ο τρόπος των Αγίων. Όταν παραδοθούμε στην αγάπη του Θεού, η κατάθλιψη μετατρέπεται σε χαρά. Και φτάνει ο άνθρωπος στο σημείο να λέει “χαίρω εν τοις παθήμασι μου’’. Είναι η θεία τρέλα που μας οδηγεί στον ουρανό.»
Ολοκληρώνοντας τη συζήτηση, ο κ. Κρουσταλλάκης σημείωσε ότι επίσης ο Άγιος σύστηνε μουσικοθεραπεία και εργοθεραπεία και επαφή με τη φύση. Ενώ έδινε έμφαση και στη γενική εξομολόγηση, που έχει και το μυστήριο και το συμβουλευτικό μέρος. Και τα δύο οδηγούν, φωτίζουν, διορθώνουν, θεραπεύουν.
Του Σταμάτη Μιχαλακόπουλου
