Του Σταμάτη Μιχαλακόπουλου
Αφιέρωμα στην μακραίωνη μουσική παράδοση του Αγίου Όρους, καθώς και στις μεγάλες μορφές των σύγχρονων αγιορειτών ψαλτών, πραγματοποιήθηκε στο Ενοριακό Αρχονταρίκι του Ιερού Ναού Ευαγγελιστρίας Πειραιώς, την Κυριακή 13 Νοεμβρίου.
Ομιλητές ήταν o Πρωτοπρεσβύτερος Χρυσοβαλάντης Θεοδώρου, προϊστάμενος του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου Αγίου Στεφάνου Αττικής, καθηγητής Βυζαντινής Μουσικής (master Μουσικολογίας) και ο κ. Κωνσταντίνος Μπουσδέκης συνιδρυτής του Σχολείου Ψαλτικής, οι οποίοι παρουσίασαν το θέμα «Η αγιορείτικη ψαλτική παράδοση ανά τους αιώνες».
Η αφιερωματική εκδήλωση εντάσσεται στο πλαίσιο του προγράμματος «ΕΝΟΡΙΑ εν δράσει…».
Πρωτοπρεσβύτερος Χρυσοβαλάντης Θεοδώρου
Πρώτος έλαβε το λόγο ο Πρωτ. Χρυσοβαλάντης Θεοδώρου. Κάνοντας μια εισαγωγή στο θέμα, σημείωσε πως οι αγιορείτες ψάλτες δεν εκφράζουν ψάλλοντας τα προσωπικά τους συναισθήματα, μια ατομική ευσέβεια. Αλλά την πίστη τους και την πίστη της εν Χριστώ κοινωνίας.
Χαρακτηριστικά επισήμανε ότι δεν ανταγωνίζονται με τον απέναντι ψάλτη, δεν τους νοιάζει να ψέλνουν δεξιά ή αριστερά. Γι᾽ αυτούς ο Ναός δεν είναι τόπος αναψυχής, ο ψάλτης ηθοποιός, ο λαός του Θεού ακροατήριο και η ψαλμωδία μέσο για την ικανοποίηση και την τέρψη των ψυχολογικών και αισθητικών αναγκών του ανθρώπου. Δεν είναι κανταδόροι που χρησιμοποιούν την φωνή τους για την επίδειξη της καλλιτεχνικής τους δεξιότητας.
«Ψάλλοντας, απαρνιούνται τον εαυτό τους. Ψάλλουν και ξεχνούν ότι ψάλλουν. Δεν πιστεύουν στην αξία τους και την ικανότητα τους. Η ψαλμωδία γι᾽ αυτούς δεν είναι ατομικό κατόρθωμα, δεν είναι τέχνη για την τέχνη, αυτοσκοπός δηλαδή.
Δεν προσαρμόζουν τα μέλη στα μέτρα τους. Το στόμα τους γίνεται το ασίγητο στόμα της Εκκλησίας. Δεν ψέλνουν για τους άλλους εντυπωσιακά, αλλά εκ μέρους τους σεμνά.»
π. Διονύσιος Φιρφιρής
Η ομιλία του στη συνέχεια επικεντρώθηκε στην μεγάλη αγιορείτικη μορφή του μακαριστού π. Διονυσίου Φιρφιρή, από τους μεγαλύτερους και πλέον αντιπροσωπευτικούς ψάλτες των καιρών μας.
Όπως είπε, η εκ νεότητας πλήρης αφοσίωση του στο περιβόλι της Παναγίας, τον αξίωσαν αληθινά να ψάλλει από καθαράς καρδίας. Τόσο, που όσοι τον γνώρισαν ψάλλοντας στα νιάτα του, πίστεψαν ότι η Παναγία του έδωσε αυτό το χάρισμα.
Γεννήθηκε το 1912. Ορφανός από μητέρα, πήγε στις Καρυές του Αγίου Όρους το 1920, σε ηλικία 8 ετών, μαζί με τον πατέρα του και εργάζονταν στο Βατοπαιδινό κονάκι.
Εκάρη μοναχός το 1928 και το 1930 χειροτονήθηκε διάκονος, στον οποίο βαθμό και παρέμεινε εφ᾽ όρου ζωής. Μεγαλόσχημος εκάρη σε μεγάλη ηλικία, το 1975. Και αφού κοινώνησε στην Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία κοιμήθηκε στις 24 Μαρτίου 1990.
Στον πάνσεπτο Ναό του Πρωτάτου, άρχισε να ψέλνει από το 1930, σε ηλικία 18 ετών. O σπουδαιότερος δάσκαλός του υπήρξε ο περίφημος ιεροδιάκονος Συνέσιος Σταυρονικητιανός (ο οποίος είχε σπουδάσει τη μουσική στην Κωνσταντινούπολη).
Με σεμνότητα και αρχοντιά, έψελνε ακούραστα. Διακρινόταν για την προσήλωση του στα θέσμια του Αγίου Όρους. Ήταν πολύ φιλακόλουθος. Δεν είχε καθόλου εγωισμό. Δεν τον ένοιαζε αν ήταν πρώτος ή τελευταίος.
Συνεχίζοντας ο π. Χρυσοβαλάντης τόνισε πως η ενασχόληση με την μακραίωνη ψαλτική παράδοση των αγιορειτών Πατέρων στην σύγχρονη εποχή, αποτελεί μια πρόκληση αλλά και μια πρόσκληση για αναζήτηση και εμβάθυνση στον ουσιαστικό τρόπο του ψάλλειν, στον ορθό τρόπο αποδόσεως των ύμνων.
«Με την φωνή του π. Διονυσίου έχουμε μια εντονότερη και πιεστικότερη απαίτηση. Αφού η ιδιότυπη και μοναδική φωνή του τον έχει κάνει γνωστό στα πέρατα του κόσμου.
Η αρχοντική διατύπωση των φράσεων, η βαθιά γνώση του παραδοσιακού υλικού, η προσωπική του αντίληψη, αποδίδουν την έννοια και την ατμόσφαιρα της μουσικής ενότητας στην οποία εισάγει τον ακροατή – πιστό ευθύς εξαρχής, με ένα μόνο απήχημα.
Ο ρυθμός στον οποίον ψάλλει, είναι κυρίαρχο δεδομένο. Σ᾽ αυτόν υποτάσσονται ο χρόνος, οι μουσικές φράσεις, η εκφορά των ποιοτικών χαρακτήρων.»
Ο ιδιότυπος ρυθμικός κυματισμός της φωνής του διακο-Διονύση, αποκτά κεφαλαιώδη σημασία για την ιστορία της μουσικής.
Η βιωμένη πνευματικότητα του, η απαράμιλλη εκφραστική δύναμη, η πολυετής εμπειρία ψαλτικής ερμηνείας, διαγράφουν ένα συλλογικό λατρευτικό βίωμα.
Και κατέληξε σημειώνοντας πως η σημασία της ερμηνείας του, συμπυκνώνει στον πυρήνα της, την μακραίωνη ζώσα ψαλτική διαδρομή του Αγίου Όρους. Λιτή και στιβαρή, με πειθαρχημένο ύφος και ρυθμό.
Ακολούθως έκανε μία σύντομη αναφορά και σε άλλους ψάλτες των Καρυών, που συνέψαλλαν με τον. π. Διονύσιο.
Παπά Γαβριήλ Μακαβός, διακο-Ιωάσαφ, Ιερομόναχος Ανδρέας Θεοφιλόπουλος, Μοναχός Μελέτιος Συκιώτης, Ιεροδιάκονος Ιωάννης και ο Μοναχός Μακάριος Μπουζίκας.
Κλείνοντας την ομιλία του, που ήταν εμπλουτισμένη με οπτικό και ηχητικό αρχειακό υλικό, ο π. Χρυσοβαλάντης ανέφερε:
«Κάνοντας υπακοή στην παράδοση, οι Πατέρες βρίσκουν την αληθινή ελευθερία τους. Διαλέγοντας πάντα τα παραδοσιακά μέλη, δεν πιστεύουν πως η παράδοση είναι νεκρή, τυπική απομίμηση του παρελθόντος.
Στην ερμηνεία του π. Διονυσίου, έχει αιχμαλωτιστεί για το διαρκές μέλλον, ένα ανεκτίμητο κομμάτι της μεγάλης μουσικής παραδόσεως του ελληνισμού.»
Κωνσταντίνος Μπουσδέκης
Συνεχίζοντας το αφιέρωμα, ο ιεροψάλτης κ. Κωνσταντίνος Μπουσδέκης σημείωσε εισαγωγικά πως οι αγιορείτες μοναχοί ήταν αυτοί που σε καιρούς δύσκολους έσωσαν την μουσική μας ψάλλοντας, διδάσκοντας, μελοποιώντας και αντιγράφοντας σε χιλιάδες κώδικες, τα παλαιά μαθήματα. Βοηθώντας έτσι στη διάδοση και συνέχιση της ύπαρξης της.
Όλους αυτούς τους αιώνες, η βυζαντινή μουσική δεν παρέμεινε η ίδια και δεν μπορούμε να ξέρουμε ακριβώς πως έψαλλαν οι παλαιοί ψάλτες.
Όμως, τόνισε, απ᾽ τις αρχές του 20ου αιώνα που έχουμε ηχητικά ντοκουμέντα, βλέπουμε ότι η μετάδοση της ψαλτικής τέχνης και του λεγόμενου ύφους, γινόταν μέσω της προφορικής παράδοσης.
Έτσι υποθέτουμε ότι αυτό γινόταν πάντοτε και επομένως η μουσική μας δεν άλλαξε ως προς τα βασικά της στοιχεία. Αυτό που άλλαξε είναι το ύφος, ο τρόπος δηλαδή με τον οποίον οι ψάλτες ψάλλουν και ερμηνεύουν τους ύμνους, η έκφραση.
Το ύφος ή η ψαλτική έκφραση, μπορεί να πάρει διάφορες μορφές και το ίδιο συνέβη και στο Άγιο Όρος.
Επ᾽ αυτού ο ομιλητής αναφέρθηκε στη συνέχεια στα πρόσωπα που αντιπροσωπεύουν το ύφος της ερήμου του Αγίου Όρους ή αλλιώς των Δανιηλαίων, εφόσον η ομώνυμη αδελφότητα και αυτή των Θωμάδων, είναι οι βασικότεροι και κυριότεροι εκφραστές αυτού του ύφους.
Παρουσιάζοντας τους παλαιούς και σύγχρονους Πατέρες των δύο αδελφοτήτων, συνόδευσε τα λόγια του με σπάνιο ηχητικό υλικό από αγρυπνίες στο Άγιο Όρος και ηχογραφήσεις από άλλες περιστάσεις με τους συγκεκριμένους ψάλτες.
Και ολοκλήρωσε την ομιλία του τονίζοντας:
«Με το ψάλσιμό τους ανέπαυσαν, δίδαξαν και βοήθησαν τους νεώτερους ιεροψάλτες και τον πιστό λαό που ευτύχησε να τους απολαύσει εν ώρα ακολουθίας.
Δίδαξαν και διδάσκουν ύφος και ήθος. Όπως έλεγαν, κανείς πρέπει να ψάλλει για να τον ακούσει ο Θεός, όχι οι άνθρωποι. Αυτό είναι το πνεύμα των Πατέρων. Πρώτα τα πνευματικά και μετά τα μουσικά. Ποτέ δεν είδαν την μουσική εμπορικά, μόνο ως διακόνημα.
Και δεν είναι τυχαίο ότι το ύφος αυτό που πηγάζει και εκπορεύεται από το ήθος τους, διαδόθηκε τόσο πολύ στο Άγιο Όρος.»
Στην αρχή της βραδιάς προβλήθηκε ντοκυμαντέρ που ετοίμασε η οστοσελίδα Pemptousia.gr
